Wiele ludzi błędnie utożsamia zaliczkę z zadatkiem nie zdając sobie sprawy z ogromnego znaczenia, jakie niesie potrzeba rozróżnienia tych dwóch podobnych ale różnych pojęć.

Zadatek może stanowić dodatkowy element, jaki strony mogą wprowadzić w zawieranej umowie celem zabezpieczenia ich wzajemnych interesów. W praktyce zadatek najczęściej jest stosowany w umowach sprzedaży, czy też umowach o charakterze „usługowym” jak np. umowie zlecenia, umowie o dzieło.

Zgodnie z zasadą zadatek wyrażony powinien być w oznaczonej kwocie pieniężnej, którą jedna strona wręcza drugiej przy zawarciu umowy. Wydawać by się mogło, że konstrukcja zadatku nie różni się od tej dotyczącej zaliczki. Jest to jednakże błędna opinia, bowiem różnice te można dostrzec dopiero na etapie niewykonania przez jedną ze stron postanowionej umowy, w której zastrzeżono zadatek.

I tak w przypadku niewykonania umowy przez jedną ze stron, to druga strona umowy może bez wyznaczenia terminu dodatkowego odstąpić od umowy i dany zadatek zatrzymać dla siebie, a jeśli sama zadatek zapłaciła może żądać sumy dwukrotnie wyższej.

Przykład nasuwa się prosty, że na przykład w umowie sprzedaży jeśli sprzedawca otrzymał zadatek, a kupujący nie uiszcza ceny w pozostałej części pomimo upływu ustalonego w umowie terminu – może sprzedający odstąpić od umowy i zatrzymać zadatek dla siebie. Jeśli natomiast sprzedający nie wywiązuje się z zobowiązania poprzez wydanie towaru, kupujący będzie uprawniony do odstąpienia od umowy i żądania zapłaty od sprzedającego zadatku w wysokości podwójnej kwoty zadatku.

Strony mogą jednakże w umowie zmodyfikować powyższe zasady według uznania poprzez wprowadzenie odmiennego zastrzeżenia. Powyższe wskazanie nie będzie również miało zastosowania w sytuacji, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialność żadna ze stron albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony. Może się jednak zdarzyć oczywiście, że ustalenie odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania nastąpi dopiero w postępowaniu przed sądem.

Co jednak stanie się z zadatkiem, jeśli umowa zostanie prawidłowo wykonana przez strony ? Zadatek zostanie wówczas zaliczony na poczet świadczenia strony, która go dała np. na poczet ceny, którą winien uiścić kupujący. Jeśli zaliczenie jednak nie jest możliwe – zadatek podlega zwrotowi.

Inną natomiast funkcję pełni zaliczka, do której nie stosuje się obowiązujących zasad co do zadatku. Jeśli więc umowa nie zostanie wykonana przez jedną ze stron, druga strona, która dała zaliczkę nie będzie mogła domagać się jej zapłaty w podwójnej wysokości jak miało to miejsce przy zadatku. Strona będzie natomiast mogła skorzystać z innych uprawnień przewidzianych przez przepisy prawa cywilnego np. dochodzić odszkodowania.

Najlepiej zawrzeć umowę w formie pisemnej, tak aby nie powstały wątpliwości jaki był rzeczywisty zamiar stron zawierających umowę.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 Nr 16, poz. 93 ze zm.)