Czym jest darowizna? Darowizna jest umową, na podstawie której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego, kosztem swojego majątku. Taka darowizna może zostać odwołana, ale może to nastąpić tylko z przyczyn określonych w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964r. - kodeks cywilny. Wpływ na to ma wykonanie lub niewykonanie darowizny, sposób zachowania obdarowanego względem darczyńcy, ubezwłasnowolnienie darczyńcy, a także zasady współżycia społecznego.

Warto pamiętać, że w przypadku niewykonania umowy darowizny, darczyńca może ją odwołać, jeżeli po zawarciu umowy jego majątek uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny spowodowałoby uszczerbek dla jego własnego utrzymania lub uszczerbek dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Ważne jest to, że zmiana majątkowa na niekorzyść darczyńcy musi nastąpić nagle, być istotna, a wartość lub rodzaj przedmiotu darowizny uniemożliwi mu normalne życie oraz nie pozwoli na utrzymanie najbliższych członków rodziny ( dotyczyć to będzie np. zakupów leków, jedzenia, utrzymania domu, a nawet spłaty kredytu). Zatem kiedy darowizna jest niewykonana? Najprościej rzecz ujmując darowizna jest niewykonana w przypadku, gdy została zawarta odpowiednia umowa, ale nie została zrealizowana ( tzn. świadczenie, do jakiego zobowiązano się w treści umowy nie zostało wykonane).

Co można zrobić w sytuacji, gdy darowizna została wykonana, a darczyńca popadł w niedostatek? Takiej darowizny nie można już odwołać, ale nie oznacza to utraty roszczeń. Darczyńca może domagać się od obdarowanego środków utrzymania, odpowiadających jego usprawiedliwionym potrzebom, a także ciążącym na nim obowiązkom alimentacyjnym. Takie roszczenie jest dla obdarowanego wiążące, ale ograniczone do istniejącego jeszcze wzbogacenia. Obdarowany może też zwolnić się z tego obowiązku, poprzez zwrócenie wartości wzbogacenia.

Bardzo istotna jest też kwestia rażącej niewdzięczności obdarowanego, bowiem powyższe ustalenia nie mają zastosowania.  W tej sytuacji można odwołać zarówno wykonaną, jak i niewykonaną darowiznę. Jednak trzeba liczyć się z pewnym ograniczeniem, jakim jest roczny termin, w którym darczyńca dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego. Należy pamiętać, że czyn lub zaniechanie, które są przejawem rażącej niewdzięczności, muszą być wymierzone bezpośrednio lub pośrednio w darczyńcę i muszą być rażącym naruszeniem norm społecznych i rodzinnych. Będzie to miało związek przede wszystkim z przypadkiem przemocy fizycznej czy psychicznej, nieudzieleniem pomocy, mimo oczywistych możliwości, oszustwa na dużą skalę itp. Obdarowany będący zobowiązany do zwrotu darowizny powinien wydać przedmiot darowizny w naturze, czyli w takim stanie w jakim się znajduje. W przypadku przekazania przedmiotu innej osobie, powinien o tym powiadomić darczyńcę, który może skierować roszczenie do tej osoby. Jeżeli okaże się, że obdarowany nie może zwrócić rzeczy w naturze, wówczas jest zobowiązany zwrócić jej równowartość a jeżeli rzecz zbył, powinien oddać darczyńcy wszystko, co uzyskał w zamian (zwykle będzie to dotyczyć pieniędzy ze sprzedaży). Obdarowany może domagać się zwrotu nakładów, ale tylko o tyle, o ile zwiększyły one wartość przedmiotu darowizny. Kto może w tym przypadku odwołać darowiznę? Należy podkreślić, że rażąca niewdzięczność umożliwia odwołanie darowizny nie tylko samemu darczyńcy, ale i jego spadkobiercom, którzy mogą to zrobić zarówno wtedy, gdy darczyńca był do tego uprawniony w chwili śmierci, jak również wówczas, gdy obdarowany przyczynił się do jego śmierci. Bardzo ważna jest kwestia przebaczenia udzielonego przez darczyńcę wobec niewdzięcznie obdarowanego, bowiem takiej darowizny nie może być odwołana z powodu rażącej niewdzięczności. Jeżeli w momencie przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych przebaczenie jest skuteczne wówczas, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. 

Ubezwłasnowolnienie darczyńcy może okazać się istotnym powodem do odwołania darowizny. W takiej sytuacji z żądaniem rozwiązania umowy darowizny wychodzi przedstawiciel ustawowy, o ile okaże się, że ze względu na wartość darowizny jest ona nadmierna. Jednak darowizna nie może zostać odwołana, gdy była ona uzasadniona ze względu na zasady współżycia społecznego. Trzeba też pamiętać, że rozwiązania umowy nie można żądać po upływie lat dwóch od jej wykonania, niezależnie od faktu kiedy doszło do ubezwłasnowolnienia darczyńcy.

W jaki sposób i w jakiej formie można odwołać darowiznę? Odwołanie darowizny należy złożyć obdarowanemu na piśmie w taki sposób, a żeby mógł się z nim zapoznać. Takie pismo powinno zawierać oświadczenie o odwołaniu darowizny, oznaczenie jej przedmiotu, a także uzasadnienie wskazujące na przyczyny jej odwołania.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 Nr 16, poz. 93 ze zm.)